De termijnmarkten voor granen reageren wereldwijd extreem nerveus op de invasie van Rusland in Oekraïne. De vrees is namelijk dat er door het conflict in de loop van het jaar tekorten zullen ontstaan aan graan. Gezien Rusland en Oekraïne samen ongeveer 30% van de tarwe in de wereld verbouwen, zijn de effecten op de markten groot. Als de wereldwijde voorraad onder een bepaald niveau dreigt te gaan, beheersen angst en onzekerheid de termijnmarkten en schiet de prijs omhoog. Bovendien schommelen de prijzen van landbouwproducten traditioneel sterk bij kleine schommelingen in opbrengsten of voorraden.

De prijs van tarwe is deze week op de termijnmarkten van Chicago en Parijs tot boven het recordpeil van tijdens de voedselcrisis in 2008 gestegen. Op een jaar tijd verdubbelde de tarweprijs op de Parijse termijnmarkt voor graan (Matif) van ongeveer 190 euro per ton tot 386 euro per ton op 15 maart ll. Volgens prognoses van Rabobank, dat spreekt van een “metacrisis”, bestaat de kans dat de tarweprijs doorstijgt naar 800 dollar per ton.

Op naar wereldwijde voedselcrisis?

Vooral voor de armere landen in Noord- en Oost-Afrika en in het Midden-Oosten, die sterk afhankelijk zijn van de import van graan uit Oekraïne, zoals Egypte, Jemen, Libanon, Turkije en Syrië kunnen de effecten dramatisch zijn en leiden tot hongersnoden, conflicten en vluchtelingenstromen. Vooral Egypte, de grootste tarwe-importeur ter wereld, bevindt zich in een heel moeilijke situatie. Rusland en Oekraïne zijn volgens de Verenigde Naties goed voor 86% van de tarwe-invoer in het land.

Minstens 26 landen zijn voor meer dan de helft van hun tarwebehoefte afhankelijk van Rusland en Oekraïne. De FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, maakt zich dan ook grote zorgen. De VN-topman Antonio Guterres waarschuwt dat de huidige prijsstijgingen de voorbode kunnen zijn van een wereldwijde voedselcrisis en verwijst naar de Arabische Lente, de volksopstanden in Noord-Afrika in 2010, waar hoge graanprijzen mee aan de oorzaak lagen van de onlusten.

Europese bevoorrading

De directe impact van de recente crisis op de Europese bevoorrading van tarwe zal eerder beperkt zijn. De Europese Unie is namelijk de grootste tarweproducent ter wereld (voor Rusland) en tevens netto exporteur. Maar dat wil niet zeggen dat ook Europa buiten schot blijkt. Ook hier zullen de hoge graanprijzen belangrijke langetermijneffecten hebben.

Hoge graanprijzen zullen de algemene voedselprijzen stuwen. Vooralsnog merken consumenten weinig van hogere voedselprijzen, maar daar komt snel verandering in. Want ook andere voedingsgrondstoffen worden in snel tempo duurder, wat voor druk zal zorgen op de wereldwijde voedselinflatie. Ook in de diervoeding zijn granen een belangrijke component, wat voor een opwaartse prijsdruk zal zorgen voor vlees, zuivel en eieren.

Zaaien van zomergraan

De kern van het huidige prijshausse op de termijnmarkten is dat op dit moment in Oekraïne het zomergraan moet gezaaid worden, om dat in het najaar te kunnen oogsten. En daar wringt het schoentje. Zaaigraan is schraars, diesel, wisselstukken en arbeid zijn moeilijk beschikbaar.

De oorlog veroorzaakt ook enorme logistieke problemen waardoor bijvoorbeeld sproeistoffen het land niet binnenraken en de beschikbare graanstocks het land niet uit geraken. Vanuit Oekraïne worden landbouwproducten als tarwe, gerst en maïs doorgaans geëxporteerd via de havensteden Mykolaiv, Cherson en Odessa aan de Zwarte Zee en die zijn momenteel geblokkeerd of onbereikbaar. Het resultaat is dat de wereldwijde graanvoorraden, die al op het laagste niveau in 10 jaar zitten, verder zullen slinken.

Meer dan Oekraïne alleen

Toch is de invasie van Rusland in Oekraïne lang niet de enige oorzaak van de scherpe prijsstijgingen voor granen. De graanprijzen noteerden ook al voor de oorlog hoog. Misoogsten door hittegolven in Canada en Zuid-Amerika, overvloedige regenin Europa en het economisch herstel na de coronacrisis, speelden zeker ook mee. Bovendien is de aanvoerketen, de logistieke infrastructuur, vandaag nog niet volledig hersteld van de coronacrisis. Oplopende kosten voor internationale transporten gaven de prijsstijgingen nog een extra duw in de rug.

Tot overmaat van ramp dreigt de oogst van wintertarwe in China zwaar tegen te vallen. Er wordt gevreesd voor een absoluut dieptepunt in de opbrengsten, waardoor de prijzen in China nu al op recordhoogtes staan. China probeert ondertussen door massale importen zijn strategische voorraden veilig te stellen. Vorig seizoen steeg de Chinese graanimport met meer dan 170%. Globaal wordt voor dit seizoen verwacht dat het verbruik van tarwe de productie ruim zal overtreffen, waardoor de voorraden verder zullen dalen.

Een lichtpuntje is wel dat er op het zuidelijk halfrond een goede tarweoogst was. De oogst in Australië, een van ‘s werelds grootste exporteurs van graan, werd recent nog naar boven bijgesteld. Maar het zal de huidige trend van prijsstijgingen niet kunnen keren.

Kunstmesttekort

Het graantekort is echter niet het enige probleem. Het dreigend kunstmesttekort zal wereldwijd voor minder gewasopbrengsten zorgen en zo het graantekort nog versterken. Heel wat minerale meststoffen en bestanddelen ervan als kalium, fosfaat en ammoniak komen voor een groot deel uit Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne. Recent kondigde president Poetin een exportverbod van Russisch en Wit-Russisch kunstmest af. Daardoor dreigen forse prijsstijgingen en tekorten, ook in Europa.

Kunstmestproducenten elders in de wereld worstelen bovendien met de hoge gasprijzen, voornamelijk bij de productie van stikstofmeststoffen. Analisten verwachten een langdurige verstoring van de wereldwijde aanvoer van kunstmeststoffen en daardoor lagere voedselproducties. Het USDA verwacht 10% minder rendement in de graanproductie door de verminderde inzet van kunstmeststoffen.

Over hoe het allemaal afloopt is moeilijk in te schatten. Andere graanregio’s zullen reageren en trachten hun productie op te drijven en meer graan inzaaien met zicht op hogere prijzen. Daarnaast zal China wellicht meer graan uit Rusland afnemen en zo op termijn naar een nieuw evenwicht sturen. Maar ondertussen dreigen wel grote problemen voor armere landen die sterk afhankelijk zijn van graaninvoer voor hun voedselvoorziening. En de boer, hij ploegde voort…